1. Bölüm 2. Bölüm 3. Bölüm 4. Bölüm 5. Bölüm 6. Bölüm 7. Bölüm

 


2.4.3 Açık Kanal


Açık kanal düşük meyillidir, dolayısıyla suyun akış hızı zayıftır.
Toprak kaymalrını önlemek için kenarlar çok meyilli hazırlanır. Dik kenar yapılacak ise buralar beton ile kaplanmalıdır. Aşağıdaki şekilde çeşitli açık tip kanal kesitleri ile ilgili şekil verilmiştir. (Şekil-24)

Şekil-24

 

2.5 DİSTRİBÜTÖR ( DAĞITICI )

Şekil-25

 

Distribütör ( Dağıtıcı ): Distribütör, suyun çarkına girişini düzenler. Distribütör, paralel iki çember arasında ( yönelticiler ) denen hareketli kanatlardan oluşmuştur. Hareketli kanatlar bir kumanda ile açılıp kapatılarak su miktarı ayarlanır. Bu bakımdan hareketli kanatlara " Ayar Kanatları" da denir.


Salyangoz:
Distribütöre su, salyangoza benzediği için SALYANGOZ denilen su kasasından çepeçevre girer (Bakınız Şekil-25 "1") . Su, salyangoz içinde ok yönünü takip eder. Salyangoz içindeki sabit kanatlar suyun ortadaki distribütöre çepeçevre eşit debi ve basınçta girmesini sağlar.


Debi:
Alternatörden çekilecek güce göre, türbini çevirecek suyun debisinin ayarlanması gerekir. Su miktarı hareketli kanatların ( Ayar Kanatlarının ) açıklıklarının açılıp kapatılmasıyla sağlanır. ( Bakınız Şekil-25 " 3 ").


Ayar Çemberi:
Ayar kanatlarının açılıp kapatılması bir manevela düzeni ile sağlanır ( Bakınız Şekil-25 " 4 ").


Türbin Çarkı:
Bir Francis türbinin çarkı düşey ve yatay eksenli olur. Şekil-25 " 5 " 'te Francis tipi bir çarka, ayar kanatlarından ( Distribütörden ) gelen suyun girişi ve emiciye çıkışı görülmektedir.

Aşağıda " Dağıtıcı Kumandası" prensip şeması ve çalışması verilmiştir (Şekil-26 ).

Şekil-26

 

Çalışması
Devir değişmelerinde "1" takometresi, " 2 " dağıtıcı vasıtasıyla, " 3 " servomotor rölesini harekete geçirir. Bu servomotordaki hareket manevela kolları vasıtasıyla " 4 " dağıtıcısına iletilir. " 4 " dağıtıcı silindirinde basınçlı yağ yönünün değişmesi " 5 " kuvvet silindirindeki pistonun ileri veya geri hareketini sağlar. " 5 " pistonun hareketi distribütör ayar çemberine, ayar çemberinin hareketi de ayar kanatlarının açılıp kapanmasıyla türbin çarkına su giriş debisini ayarlar.
Türbin çarkını maksimum verimini korumak için kanat ( helis ) açısının ayarı, "3" servomotoru, " 7 " manevela kolları, " 8 " dağıtıcısı ve " 9 " kuvvet silindiri vasıtasıyla sağlanır.

 


2.6 VANALAR

Vanalar, suyun türbinlere akışını sağlayan organlardır. Su basıncına tabi olarak çeşitli tipte vanalar kullanılır. Küçük boyutlu ve düşük basınçlı vanalar elle kumanda edilebilir; fakat büyük baskı kuvvetlerinin söz konusu olduğu hallerde vanaların kumandası, hidrolik tertiplerle veya elektrik motorları ile yapılır. Çeşitli tiplerde vanalar bulunmaktadır. Burada bu vanaları inceleyeceğiz.





2.6.1 Vagon Tipi Vana

Aşağıda krokisi görülen sürgülü kapak rulman makaralarla yataklandırılmıştır. Böyle bir kapağın her karesinin ağırlığı takriben 400 kg ' dır. Kaldırma, zincirli bir vinç ile yapılır. Vagon tipi vanalar ancak kapak üstünde su basıncının fazla olmadığı alçak su düşüşlerinde kullanılır. Bu tip vananın diğer bir adı da "Sürgülü Kapaklı Vanadır" . Konu ile ilgili şekil aşağıdadır.(Şekil-27 )

Şekil-27

 

 

2.6.2 Stoney Tipi Vana


Stoney vanası da vagon tipi vana gibi sürgülü kapaklıdır. Ne var ki, açış sırasında suyun ani hızından meydana gelen girdaplardan sakınmak için kapak iki parçadan yapılmıştır. Kapaklardan biri aşağıya doğru hareket eder. Böylece açma halinde su alttan ve üstten yol bulur. Kapaklar ayrı,ayrı yataklanmıştır, böylece açma sürati de yarı yarıya indirilmiş olur. Sızdırmazlık dipte bir yuvaya giren ahşap bir kiriş ile yanlarda da U kayıtlarıyla sağlanır. Bu tip vanalar da ancak düşük su seviyelerinde, baskı kuvvetinin az olduğu yerlerde kullanılır. Bu tip vananın diğer bir adı da "Sürgülü Kapaklı Vanadır" .

Şekil-28

 

 

2.6.3 Kelebek Tip Vana:


Kelebek vana, su yoluna dik bir eksen etrafında muylu ile döndürülen bir kapaktan ibarettir. Aksın iki tarafına gelen suyun baskı kuvveti dengelendiğinden kapağın hareketi kolay ve süratli olur. Kapağın açık veya kapalı oluşu kontrupua ( karşı ağırlık ) ile dengelenmiştir. Su hızında istenmeyen değişme halinde kontrupua serbest kalır ve vanaya kumanda eder. Vananın açılıp kapatılması uzaktan elektriki olarak yahut da elle servomotor aracılığı ile yapılır. Sistemin güvenliği ve bakım işlerinin gereği olarak ekseriya yardımcı ikinci bir vana daha tesise konulur.Bu ikinci vana daha yavaş hareket eden fakat sızdırması daha az olan bir vanadır. Kelebek vanalar ekseriya denge bacasından sonra, cebri boru içinde su akışının kesildiği zamanlarda emniyet bakımından ani durdurma valfı olarak kullanılırlar.

Şekil-29

 

 

2.6.4 Küresel Tip Vana:

Vananın kapatıcı kısmı, boru ile aynı çapta bir silindirden ibarettir. Bu silindir bir eksen etrafında 90 derece döndürülerek suyun akış yönü kapatılır. Kapanmış halde sızdırmazlık, silindir biçimindeki musluk üslerindeki sızdırmazlık bileziklerinin, vana gövdesi içindeki damaklara dayanması ile sağlanır. Açılmış halde, boru ile aynı çapta olan vana geçiti suyun hiçbir direnç ile karşılaşmadan serbest akışını sağlar.
Bu vanalar sızdırmazlıklarının güvenilir olması nedeni ile ekseriya türbin girişlerinde kullanılırlar.

 

Şekil-30

 

2.7 SU ALMA AĞIZLARI



Su Alma:
Santral barajın eteğinde ise isale kanalı bulunmaz. Su alma ağzı barajın su tarafındadır. Su depolaması doğrudan doğruya baraj haznesindedir.


Batardo:
Tamir, bakım ve gözlemler için santralın suyunu bazen tamamen kesmek gerekir. Bunun için batardo denilen özel kapama düzenleriyle su alma ağzı kapatılır. Batardolar özel vinçlerle çalıştırılırlar.


Izgara:
Yüzen cisimleri durdurmak için su alma ağzı önüne ızgara konulmuştur. Izgara elemanları temizlik için su üstüne çekilebilirler. Büyük tesislerde ızgara elemanları vinçlerle çekilirler.


Su Alma Vanası:
Vanalar, suyun türbinlere akışını sağlayan organlardır. Genellikle otomatik tertibatlarla çalıştırılırlar.


Havalandırma:
Vanalar kapatılıp su akışı kesilince vanaların arkasında vakum meydana gelir. Bu durumda dış atmosfer tesiriyle borular kırılır veya yassılaşır. Vakuma meydan vermemek için tesisata, hava girişini sağlayan, havalandırma bacaları konulur.


* Barajlarda 2 çeşit su alma yöntemi vardır. Bunlar; "Barajda Dipten Su Alma" ve "Uzakta Dipten Su Alma" yöntemleridir. Şimdi bunları inceleyelim.

 

2.7.1 Barajda Dipten Su Alma:

Şekil-31

 

 

2.7.2 Uzakta Dipten Su Alma

Baraj gövdesinden su almak yerine, bazen barajdan belirli bir uzaklıkta kule inşa edilerek su alınabilir.

Şekil-32

 

4. Bölüm