2.4.3 Açık Kanal
Açık kanal düşük meyillidir, dolayısıyla suyun akış
hızı zayıftır.
Toprak kaymalrını önlemek için kenarlar çok meyilli hazırlanır.
Dik kenar yapılacak ise buralar beton ile kaplanmalıdır. Aşağıdaki
şekilde çeşitli açık tip kanal kesitleri ile ilgili şekil
verilmiştir. (Şekil-24)
Şekil-24
2.5 DİSTRİBÜTÖR ( DAĞITICI )
Şekil-25
Distribütör
( Dağıtıcı ): Distribütör, suyun çarkına girişini
düzenler. Distribütör, paralel iki çember arasında ( yönelticiler
) denen hareketli kanatlardan oluşmuştur. Hareketli kanatlar
bir kumanda ile açılıp kapatılarak su miktarı ayarlanır. Bu
bakımdan hareketli kanatlara " Ayar Kanatları" da
denir.
Salyangoz: Distribütöre su, salyangoza benzediği için
SALYANGOZ denilen su kasasından çepeçevre girer (Bakınız Şekil-25
"1") . Su, salyangoz içinde ok yönünü takip eder.
Salyangoz içindeki sabit kanatlar suyun ortadaki distribütöre
çepeçevre eşit debi ve basınçta girmesini sağlar.
Debi: Alternatörden çekilecek güce göre, türbini çevirecek
suyun debisinin ayarlanması gerekir. Su miktarı hareketli
kanatların ( Ayar Kanatlarının ) açıklıklarının açılıp
kapatılmasıyla sağlanır. ( Bakınız Şekil-25 " 3
").
Ayar Çemberi: Ayar kanatlarının açılıp kapatılması
bir manevela düzeni ile sağlanır ( Bakınız Şekil-25 "
4 ").
Türbin Çarkı: Bir Francis türbinin çarkı düşey
ve yatay eksenli olur. Şekil-25 " 5 " 'te Francis tipi
bir çarka, ayar kanatlarından ( Distribütörden ) gelen suyun
girişi ve emiciye çıkışı görülmektedir.
Aşağıda " Dağıtıcı Kumandası" prensip
şeması ve çalışması verilmiştir (Şekil-26 ).
Şekil-26
Çalışması
Devir değişmelerinde "1" takometresi, "
2 " dağıtıcı vasıtasıyla, " 3 " servomotor rölesini
harekete geçirir. Bu servomotordaki hareket manevela kolları
vasıtasıyla " 4 " dağıtıcısına iletilir. "
4 " dağıtıcı silindirinde basınçlı yağ yönünün değişmesi
" 5 " kuvvet silindirindeki pistonun ileri veya geri
hareketini sağlar. " 5 " pistonun hareketi distribütör
ayar çemberine, ayar çemberinin hareketi de ayar kanatlarının
açılıp kapanmasıyla türbin çarkına su giriş debisini
ayarlar.
Türbin çarkını maksimum verimini korumak için kanat ( helis
) açısının ayarı, "3" servomotoru, " 7 "
manevela kolları, " 8 " dağıtıcısı ve " 9
" kuvvet silindiri vasıtasıyla sağlanır.
2.6 VANALAR
Vanalar, suyun türbinlere akışını sağlayan organlardır. Su
basıncına tabi olarak çeşitli tipte vanalar kullanılır. Küçük
boyutlu ve düşük basınçlı vanalar elle kumanda edilebilir;
fakat büyük baskı kuvvetlerinin söz konusu olduğu hallerde
vanaların kumandası, hidrolik tertiplerle veya elektrik
motorları ile yapılır. Çeşitli tiplerde vanalar bulunmaktadır.
Burada bu vanaları inceleyeceğiz.
2.6.1 Vagon Tipi Vana
Aşağıda krokisi görülen sürgülü kapak rulman makaralarla
yataklandırılmıştır. Böyle bir kapağın her karesinin ağırlığı
takriben 400 kg ' dır. Kaldırma, zincirli bir vinç ile yapılır.
Vagon tipi vanalar ancak kapak üstünde su basıncının fazla
olmadığı alçak su düşüşlerinde kullanılır. Bu tip vananın
diğer bir adı da "Sürgülü Kapaklı Vanadır" .
Konu ile ilgili şekil aşağıdadır.(Şekil-27 )
Şekil-27
2.6.2 Stoney Tipi Vana
Stoney vanası da vagon tipi vana gibi sürgülü kapaklıdır.
Ne var ki, açış sırasında suyun ani hızından meydana gelen
girdaplardan sakınmak için kapak iki parçadan yapılmıştır.
Kapaklardan biri aşağıya doğru hareket eder. Böylece açma
halinde su alttan ve üstten yol bulur. Kapaklar ayrı,ayrı
yataklanmıştır, böylece açma sürati de yarı yarıya
indirilmiş olur. Sızdırmazlık dipte bir yuvaya giren ahşap
bir kiriş ile yanlarda da U kayıtlarıyla sağlanır. Bu tip
vanalar da ancak düşük su seviyelerinde, baskı kuvvetinin az
olduğu yerlerde kullanılır. Bu tip vananın diğer bir adı da
"Sürgülü Kapaklı Vanadır" .
Şekil-28
2.6.3 Kelebek Tip Vana:
Kelebek vana, su yoluna dik bir eksen etrafında muylu
ile döndürülen bir kapaktan ibarettir. Aksın iki tarafına
gelen suyun baskı kuvveti dengelendiğinden kapağın hareketi
kolay ve süratli olur. Kapağın açık veya kapalı oluşu
kontrupua ( karşı ağırlık ) ile dengelenmiştir. Su hızında
istenmeyen değişme halinde kontrupua serbest kalır ve vanaya
kumanda eder. Vananın açılıp kapatılması uzaktan elektriki
olarak yahut da elle servomotor aracılığı ile yapılır.
Sistemin güvenliği ve bakım işlerinin gereği olarak ekseriya
yardımcı ikinci bir vana daha tesise konulur.Bu ikinci vana
daha yavaş hareket eden fakat sızdırması daha az olan bir
vanadır. Kelebek vanalar ekseriya denge bacasından sonra, cebri
boru içinde su akışının kesildiği zamanlarda emniyet bakımından
ani durdurma valfı olarak kullanılırlar.
Şekil-29
2.6.4 Küresel
Tip Vana:
Vananın kapatıcı kısmı, boru ile aynı çapta bir
silindirden ibarettir. Bu silindir bir eksen etrafında 90 derece
döndürülerek suyun akış yönü kapatılır. Kapanmış halde
sızdırmazlık, silindir biçimindeki musluk üslerindeki sızdırmazlık
bileziklerinin, vana gövdesi içindeki damaklara dayanması ile
sağlanır. Açılmış halde, boru ile aynı çapta olan vana geçiti
suyun hiçbir direnç ile karşılaşmadan serbest akışını sağlar.
Bu vanalar sızdırmazlıklarının güvenilir olması nedeni ile
ekseriya türbin girişlerinde kullanılırlar.
Şekil-30
2.7 SU
ALMA AĞIZLARI
Su Alma: Santral barajın eteğinde ise isale kanalı
bulunmaz. Su alma ağzı barajın su tarafındadır. Su depolaması
doğrudan doğruya baraj haznesindedir.
Batardo: Tamir, bakım ve gözlemler için santralın
suyunu bazen tamamen kesmek gerekir. Bunun için batardo denilen
özel kapama düzenleriyle su alma ağzı kapatılır. Batardolar
özel vinçlerle çalıştırılırlar.
Izgara: Yüzen cisimleri durdurmak için su alma ağzı
önüne ızgara konulmuştur. Izgara elemanları temizlik için
su üstüne çekilebilirler. Büyük tesislerde ızgara elemanları
vinçlerle çekilirler.
Su Alma Vanası: Vanalar, suyun türbinlere akışını
sağlayan organlardır. Genellikle otomatik tertibatlarla çalıştırılırlar.
Havalandırma: Vanalar kapatılıp su akışı kesilince
vanaların arkasında vakum meydana gelir. Bu durumda dış
atmosfer tesiriyle borular kırılır veya yassılaşır. Vakuma
meydan vermemek için tesisata, hava girişini sağlayan,
havalandırma bacaları konulur.
* Barajlarda 2 çeşit su alma yöntemi vardır. Bunlar;
"Barajda Dipten Su Alma" ve "Uzakta Dipten Su Alma"
yöntemleridir. Şimdi bunları inceleyelim.
2.7.1 Barajda Dipten Su Alma:
Şekil-31
2.7.2
Uzakta Dipten Su Alma
Baraj gövdesinden su almak yerine, bazen barajdan
belirli bir uzaklıkta kule inşa edilerek su alınabilir.
Şekil-32
