5.0 FREKANS AYARI
Bir şebekenin frekansının dengeli olması için
alternatörün devir hızı değişmemelidir.
Alternatörün devir hızı alternatörün yük değişmelerine
bağlıdır. Yani abonelerin enerji istemine bağlıdır.
5.1 _1. Eleman - Takimetre Elemanları ( Prensipler )
5.1.1 Ağırlıklı Takimetre
Ağırlıklar mile kamalı olarak geçerler. A noktasına
mafsalla tespit edilmişlerdir. Durma anında, ağırlıklar mil
boyunca sarkarlar. Milin dönmesi anında açısal hızla orantılı
olan merkezkaç kuvvet onları kaldırır. Yükselme hareketleri,
mil üzerinden kayan düz hareket miline geçer. Bu milin
hareketi türbin suyunu ayarlar.
Şekil-43
5.1.2 Hartung Tip Takimetre
Aşağıdaki cihazda, merkezkaç kuvvet yayların
hareketi ile dengelenmiştir. Ağırlıklar boru şeklinde ve
fonttan olup, eksen üzerinde kayarlar. Böylece merkezkaç
kuvvete göre türbin suyu ayarlanır.
Şekil-44
5.1.3
Morgan-Smuth Tip Lambalı Takimetre
Bu aygıt ağırlıkları taşıyan ince bıçak yaylar
nedeniyle daha hassastır.
Şekil-45
5.1.4 Çember
Sarılı Takimetre
Burada bakımı gerektiren hiç bir mafsal yoktur. Hız
değişmeleri, ağırlık ve bilyeli yatak aracıyla A milini döndüren
B miline yer değiştirtir.
Şekil-46
5.2 __ 2.
Eleman Servomotor
5.2.1 Yığmasız Yağ Basınçlı Servomotor
Enjektör: Yük değişimlerinde alternatörün hızını
sabit tutabilmek için, türbinden geçen su debisi değiştirilmelidir.
Bunun sonucu olarak türbine verilen hidrolik enerji değişmiş
olur. Su debisi enjektör tarafından ayarlanır.
Servomotor: Enjektörün iğne ayarı, yağ ile çalışan
bir servomotor ile yapılabilir. Bir yağ dağıtıcısı, basınçlı
yağı kuvvet pistonunun şu veya bu yüzüne yöneltir. O da
kumanda kolu ile o iğneye kumanda eder.
Takimetre (Regülatör): Türbindeki hız değişimleri
takimetre (regülatör) manevela kolları ile, basınçlı yağ
dağıtıcısına iletilir. Yağ dağıtıcısı, yağ pompasının
sağladığı basınçlı yağ ile servomotorun kuvvet pistonuna
hareket verir.
Deflektör: Türbinin aniden durması esnasında
borularda oluşacak koç darbelerini önlemek için püskürtmeyi
saptırmak amacı ile enjektöre bir tertibat takılır. Deflektör
denilen bu tertibat genellikle iğnenin önünde servomotorlarla
çalışır.
* Aşağıda " Yığmasız Yağ Basınçlı
Servomotor" ile ilgili şekil verilmiştir. (Şekil-47)
Şekil-47
5.2.2 Yığmalı Yağ Basınçlı Servomotor
Ayar: Alternatör yükünün her değişimi türbin döndürme
kuvvetinin değişimini gerektirir.Bu ayar, dağıtıcı tarafından
türbine giren su miktarı değiştirilerek yapılır.
Servomotor: Güçlü türbinlerde su debisinin değiştirilmesine
yağ ile çalışan hidrolik servo-motorlarla kumanda edilir.Servo-motor
silindirine giren yağ, bir regülatör kumandasıyla pistonu bir
yöne veya diğer yöne hareket ettirir.
Regülatör: Regülatörün 3 ana bölümü vardır.
1. Takimetre
2. Yağ Dağıtıcısı
3. Yağ Deposu
· Takimetre: Takimetrenin iki ağırlığı türbin hızına
göre yaklaşır veya uzaklaşır.Her iki ağırlık , yağ ayırıcısını
çalıştıran yuvaya kollarla bağlanmıştır.
· Yağ Dağıtıcısı: Yağ dağıtıcısı takimetre
darbelerine göre, servo-motor pistonunu bir yöne veya diğer yöne
hareket ettirir.
· Yağ Deposu: Yağ dağıtıcısı, yağı
rezervuardan pompa ile çeken sabit bir düzeyde beslenen bir
mahfazadan oluşmuştur.Yağ basıncı, hava komprasörü ile
sabit tutulur.
*Aşağıda " Yığmalı Yağ Basınçlı Servomotor" ile ilgili şekil verilmiştir. (Şekil-48)
Şekil-48
6.0 GERİLİM AYARI
Gerilim Regülatörü
Gerilim regülatörü ikaz dinamosunun verdiği akımı
değiştirerek alternatör ikaz düğmesine etki yapar, böylece
rotorun meydana getirdiği manyetik alanı değiştirir. Aşağıda
"Çabuk Etkilenen Brown Boveri Regülatörüne" ait şekil
verilmiştir ( Şekil-49 ).
Şekil-49
6.1 Küçük Güçlü Alternatörlerde Gerilim Ayarı
Şekil-50
Gerilim
Ölçülmesi: Ayarı yapılacak gerilim, bu gerilimi küçük
bir endükleme motoruna veren gerilim transformatörü aracı ile
alternatör uçlarında ölçülür.Motor rotoruna iletilen döndürme
kuvveti gerilimle orantılıdır.
Motor Dönüşü: Motor dönmesi ikaz dinamosunun endiütör
direncine sokulan veya çıkarılan özel biçimli reostayı
ayarlar.Aygıt, gerilim normal değerinden ayrıldığı zaman,
gerilimde daima aynı değeri korumak üzere ayarlanır.
Motorun Frenlenmesi: Ayarlı iki yay gerilim normal değere
ulaşır ulaşmaz motorun döndürme kuvvetini dengeleyen zıt
bir döndürme kuvveti meydana getirir.Bir amortisör koyarak regülatör
osilasyonlarına engel olunur.
6.2 Büyük Güçlü Alternatörlerde Gerilim Ayarı
Şekil-51
Büyük güçlü
alternatörlerin ayar sistemi, yukarıdaki (Küçük Güçlü
Alternatörlerde Gerilim Ayarı Konusundaki ) tanımlamanın aynısıdır.
Fakat ikaz için reosta yetersizdir. Hareketli bölüm kendisinin
de bir reostaya kumanda ettiği basınç altındaki yağlı
servomotoru harekete geçirir. Servomotorun, frekans ayarı
tarifi yapılan aynı prensibe dayanır.
7.0 ÜRETİLEN ELEKTRİK ENERJİSİNİN İLETİMİ
Alternatörlerin ürettikleri enerji, trafo merkezlerine
enerji nakil hatları ile iletilir.
Enerji iletiminde kayıpları azaltmak için, üretilen akımın
gerilimi bir güç trafosu ile yükseltilir.
Modern tesislerde alternatör çıkışı doğrudan doğruya yükseltici
trafoya bağlanır. Böylece alternatör-transformatör grubu teşkil
edilir.
Santralde alternatörlerle-trafo arasındaki irtibat ya baralar
ile yada kablolarla yapılır.
8.0 TURBO GRUBU SUYA DALDIRILMIŞ SANRALLER
Şekil-52
Amaç: Dalgıç türbo- generatörler, çok alçak düşülü
sulardan yaralanmak ve inşaat masraflarını azaltmak maksadıyla
yapılmışlardır.
Muhafaza: Bir pervane türbinle generatör bir grup
olarak içi yağla dolu sızdırmaz bir muhafaza içinde, su
yoluna tespit edilmişlerdir.
Grup: Suya daldırılmış grubun kumandası elektrik
tablo dairesinden yapılır.Elektrik kabloları, hidrolik
kumandalar ve elektrik enerji kabloları, içi yağla dolu sızdırmaz
muhafaza içinden grupla irtibatlandırılmıştır.
Pervane Kanatlarının Ayarı: Yük durumuna göre
pervane kanatlarının ayarı alternatör rotoru içine yerleştirilmiş
bir servomotorla sağlanır.
Soğutma: Joule kayıpları alternatörü tamamen
kaplayan ve aynı zamanda suyun alternatöre girmesine mani olan
muhafaza içinde dolu yağ tarafından temin edilir.
Tesis: grup, barajın giriş ve çıkış arasındaki su
yoluna daldırılmış olarak tesis edilmiştir.
Kullanma: Halen bu gruplar, çok alçak düşülü
nehirlerdeki santrallerde kullanılmakta ve gel-git ile çalışan
santraller için tavsiye edilmektedir.
